Page 53 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

Behalve voor de studie van zo’n regionaal kastelenlandschap kan de onderzoeker ook kiezen
voor de studie van een vorstendom. Aangezien in dergelijke territoria vaak meer dan honderd 1 kastelen lagen is het veelal niet mogelijk daarin de individuele kasteellandschappen tot in
detail te reconstrueren en met elkaar te vergelijken. Daarentegen zou het interessant zijn om
vanuit dit perspectief de nadruk te leggen op de interactie tussen kasteel en landschap op territoriaal niveau, aangezien de vorst degene was die het kastelenbouwregaal handhaafde
en de sterkte of zwakte van zijn positie dus hoogstwaarschijnlijk ook van invloed was op de kasteelontwikkeling in dat territorium. Verschillende onderzoekers hebben namelijk vooral
aan de hand van historische bronnen aangetoond dat er sprake is van kastelenpolitiek van
de territoriaal machthebber.160 Bestudering van kastelen in een vorstendom kan daarom van
groot belang zijn om meer inzicht te verkrijgen in de ontwikkelingen van de kastelenbouw.
De interactie tussen de diverse kasteellandschappen binnen zo’n territorium in relatie tot de territoriaal machthebber noemen wij daarom een territoriaal kastelenlandschap.
Het onderzoek naar een individueel kasteellandschap of een kastelenlandschap in een relatief kleine regio biedt als voordeel dat die tot in detail zo’n goed mogelijk inzicht biedt in de wisselwerking tussen kasteel en het directe omringende landschap. Zonder een overkoepelende studie naar een territoriaal kastelenlandschap is het maar beperkt mogelijk de ontwikkelingen binnen een grotere politieke context te plaatsen. In dit onderzoek hebben wij er daarom voor gekozen om alle drie schaalniveaus te onderzoeken in een vorstendom zodat we zowel een goed beeld krijgen van de algemene ontwikkelingen binnen dat territorium als in detail kunnen treden in casussen om de uniekheid van elk lokaal of micro- regionaal kasteellandschap te benadrukken.
1.5 Afbakening van het onderzoek
Inleiding
In dit proefschrift willen we het bovengenoemde concept van het kastelenlandschap operationaliseren voor en toetsen aan kastelenonderzoek in het Oversticht. Voordat de opzet in de volgende paragraaf nader wordt gemotiveerd en beschreven, geven we hieronder eerst een korte beschrijving voor de gekozen geografische, chronologische en thematische afbakening van het onderzoek.
Geografische afbakening
Het studiegebied dat in dit proefschrift centraal staat is dat van het middeleeuwse Oversticht. Zoals bekend besloeg het Oversticht een deel van het vorstbisdom van de bisschop van Utrecht. In de elfde eeuw was er nog niet zo zeer sprake van duidelijke grenzen, maar in de twaalfde en dertiende eeuw kristalliseerden deze zich steeds meer uit, om ten slotte het gebied af te bakenen van de huidige provincies Overijssel en Drenthe, evenals het toenmalige Gorecht in de huidige provincie Groningen en een deel van Stellingwerf in het huidige zuidoosten van Friesland (zie de uitvouwkaart). Voor een meer uitgebreide analyse van de territoriale ontwikkeling wordt verwezen naar paragraaf 3.2.
De keuze voor het Oversticht als onderzoeksgebied heeft verschillende redenen. De eerste reden is dat de auteur tijdens haar bachelor en research master reeds verschillende kastelen in het noordelijkste deel van het Oversticht heeft onderzocht, namelijk die in de Kop van Drenthe en het Gorecht. Na afronding van deze voorbereidende studies kwam de wens op om deze kastelen in een bredere politieke en ruimtelijke context te plaatsen.
Een tweede reden is dat de kastelen van het Oversticht, op twee verwante studies van Janssen naar bisschoppelijke kastelen na, tot dusver nauwelijks onderwerp zijn geweest van onderzoek. Door het Oversticht als studiegebied te kiezen kunnen we een bijdrage leveren aan de empirische kennis over het middeleeuwse Oversticht en de rol van de kastelen daarbinnen.
Inleiding
160 Bijvoorbeeld Janssen 1977; Janssen 2014; Grathoff: 2005.
51