Page 49 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

Jacobs vanwege het normatieve en cultureel bepaalde karakter ook wel aangeduid als het
‘juiste landschap’. Tot slot onderscheidt Jacobs ook nog de individuele mentale dimensie 1 van het landschap (mindscape), waarin de persoonlijke waarden, gedachten, gevoelens
en houdingen van het individu ten opzichte van het landschap een plek krijgen. Dergelijke
studies van het individuele ‘waarachtige landschap’ zijn in wetenschappelijke opzicht het
domein van onder meer de psychologie, culturele geografie en de kunst.151 Dit drieledige
model biedt niet alleen veel helderheid bij de bestudering van landschappen in brede zin,
maar kan ook van nut zijn bij de ontwikkeling van een multidimensionaal model van de
talrijke relaties tussen kastelen en het hun omringende landschap. Daarin spelen immers
allerlei ruimtelijk zeer diverse fysieke, sociale en mentale aspecten een rol.
Naar een multidimensionaal model van een kasteellandschap
Zoals is gebleken uit de historiografie is in het Noordwest-Europese kastelenonderzoek dringend behoefte aan de ontwikkeling van een theoretisch en methodologisch kader van waaruit de diversiteit van kastelen kan worden onderzocht en geplaatst in de context van het toenmalige fysieke landschap en de samenleving. Daarmee wordt tegenwicht geboden aan de nog altijd dominante objectgerichte benaderingen waarin vooral het kasteel vanuit de architectuur wordt bestudeerd. Wij willen bijdragen aan deze behoefte door een model te creëren dat bruikbaar is voor het onderzoek naar Europese kastelen waarin de interactie tussen kasteel en landschap zo volledig mogelijk en op wetenschappelijke verantwoorde wijze wordt ontsloten.
Normaal gesproken zou in een onderzoek nu het opstellen van een model volgen gebaseerd op ideeën van diverse voorgaande onderzoekers. Daarbij lopen we echter tegen het praktische probleem aan dat er tot op heden maar weinig onderzoekers geweest zijn die zich op een diepgaand theoretisch en methodologisch niveau hebben bezig gehouden met een dergelijke aanpak. De belangrijkste ideeën op dit gebied zijn geponeerd in Engelse studies. De middeleeuwse situatie in Engeland wijkt in de middeleeuwen af van die in Nederland en is daarom niet altijd toepasbaar.152 Bovendien zijn deze Engelse ideeën over kasteel en landschap nog niet uitgebreid uitgewerkt; het gaat eerder om het benoemen van relevante relaties dan om het structureel uitwerken van deze relaties. We stonden daarom aan het begin van dit onderzoek voor de uitdaging om met weinig voorgaand werk een wetenschappelijk verantwoord model te ontwikkelen dat representatief is voor de interactie tussen kasteel en landschap.
Om antwoord te geven op dit theoretische en methodologische vraagstuk moeten we daarom teruggrijpen op de hiervoor gepresenteerde definities van kasteel en landschap, die wel voldoende wetenschappelijk zijn onderbouwd. We hebben gezien dat kastelen multifunctioneel waren en dat de invloedssferen van deze functies de verschillende domeinen van de samenleving raakten. Wanneer we de interactie tussen het kasteel en landschap willen onderzoeken, dienen we dus rekening te houden met deze invloedssferen en de uitingen daarvan in de fysieke, sociale en mentale dimensies van het landschap. Uitgaande van deze twee definities kunnen we de volgende definitie opstellen van een kasteellandschap: onder een kasteellandschap verstaan wij de totaliteit van invloedssferen waarbinnen de interactie tussen kasteel en het fysieke, sociale en mentale landschap plaatsvindt. Deze definitie vormt zowel de theoretische als methodologische leidraad van ons model, dat in figuur 1.6 is gepresenteerd.
151 Jacobs 2006: 8-9.
152 Van Doesburg et al. 2017: 213.
Inleiding
47