Page 40 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

Hoofdstuk 1
ook kon bij een kasteel een dorp of zelfs een stad ontstaan. Steegh denkt dat landsheerlijke inmenging een rol kan hebben gespeeld in het ontstaan van dergelijke nederzettingen en vermoedt dat een kasteel bijvoorbeeld ambachtslieden heeft aangetrokken die zich aldaar vestigden en een stad zo op ‘natuurlijke wijze’ groeide.
Figuur 1.3: De Schierstins in Veenwouden (Friesland) is het enige overgebleven kasteel van de ongeveer 700 door Paul Noomen gelokaliseerde middeleeuwse stinzen in Friesland.
Een tweede studie waarin een landschappelijke benadering is toegepast, is een hoofdstuk over het Limburgse kastelenlandschap van de historisch-geograaf Hans Renes in het in 1996 verschenen boek Middeleeuwse kastelen in Limburg.131 Renes stelt dat de bestaande literatuur over Nederlandse kastelen is gericht op de militaire en architectonische aspecten van burchten. Als er dan al historisch onderzoek is verricht, gaat dit volgens hem meestal niet verder dan stamboomonderzoek. In zijn bijdrage stelt hij de wederzijdse relatie tussen kasteel en landschap centraal. Dit doet hij door eerst te schrijven over het fysieke landschap en vervolgens de relatie tussen kastelen en bewoningsgeschiedenis, bestuurlijke ontwikkeling, wegen, verplaatsing van kastelen, de bouwplaats en de strategische overwegingen in de locatiekeuze te analyseren. Ook komen de verkrijgbaarheid van bouwmateriaal en de relatie met de kasteelhoeve aan bod. De thema’s die volgens Renes behoren tot de invloed van de kastelen op de omgeving zijn cultuurland en bos, jacht en wildbeheer, vis, de relatie met nederzettingsontwikkeling en de doorloop naar buitenplaats. Hoewel Renes destijds niet een uitgebreide dataset ter beschikking had, kon hij toch al belangrijke conclusies trekken. Zo meent hij de spreiding van kastelen te begrijpen vanuit het bewoningspatroon, de bestuurlijke ontwikkeling en de loop van transportroutes. Hij stelt tevens dat veel kastelen op de natte lage plekken in het landschap liggen. Wanneer deze natte situatie niet oorspronkelijk aanwezig was, damde men soms beken af om haar alsnog te creëren. De invloed van het kasteel op het landschap was in Limburg duidelijk aanwezig. Zo hoorde volgens Renes in de middeleeuwen bij ieder kasteel een landbouwbedrijf, dat vaak de grootste in de omgeving was. Verder werden in de buurt van kastelen gebieden voor de jacht gebruikt en trof men er visvijvers en konijnenwarandes aan.
131 Hupperetz et al. 1996. 38