Page 391 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

Conclusie
Figuur 6.2: De Nederstichtse kastelen ingedeeld naar eigenaar. De kastelenpuntenlaag is gemaakt op
basis van het Kastelenlexicon voor de provincie Utrecht. We hebben alle terreinen van vóór 1450, die
onder onze werkdefinitie van kasteel vallen en waarvan de locatie bekend is, weergegeven. Omdat de provinciegrenzen van Utrecht niet exact overeenkomen met de grenzen van het Nedersticht vallen
enkele kastelen net buiten de grens. Als ondergrond is de paleogeografische kaart van Vos gebruikt van omstreeks 1500. Groen = ingedijkt getijdengebied en rivieroverstromingsvlakten, lichtgeel = dekzandgebied, oranjegeel = stuwwallen en drumlins, bruin = veengebied (ontginningen zijn niet aangegeven). Om een eerste indruk van het wegennetwerk te krijgen is de kaartlaag van Horsten (zie
paragraaf 2.8 voor de verantwoording) ook geprojecteerd. Deze kaart geeft de situering van de kastelen
ten opzichte van de verschillende landschapstypen in grote lijnen weer. Verdiepend onderzoek zal 6 waarschijnlijk meer terreinen opleveren evenals een nauwkeurigere reconstructie van het fysieke landschap.
Hoe verhoudt dit spreidingspatroon zich ten opzichte van de ontwikkeling van het Sticht als territoriaal prinsdom? We hebben de ontwikkeling van het Nedersticht al deels besproken in paragraaf 3.2. De invloed van de bisschop kwam in het latere Nedersticht reeds in de vroege middeleeuwen tot uiting. Hij beschikte daar over het castellum met de omringende immuniteit en goederen. In de elfde eeuw stonden binnen dit romeinse castellum onder andere een tufstenen bisschoppelijk paleis, een kathedraal, een verdedigingstoren en een koninklijke palts, Lofen genaamd.9 Tot 1122, toen de stad Utrecht haar bewoonde gebied van een omwalling heeft voorzien, functioneerde het castellum als de belangrijkste bisschoppelijke versterking en als centrum van de bisschoppelijke macht.10 De reorganisatie van het militaire apparaat van de bisschop was het eerst hier merkbaar.11 De bisschop ontnam de graaf- voogd die was belast met de uitoefening van grafelijke rechten in en rondom Utrecht, het burggraafschap van Utrecht. Als nieuwe ambtenaar voor deze functie stelde de bisschop een onvrije dienstman aan.
9 10 11
Janssen 2014: 227. Renaud et al. 1995: 13. Buitelaar 1993: 81-82.
389