Page 390 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

Hoofdstuk 6
Figuur 6.1: De ligging van de bisschoppelijke kastelen ten opzichte van de grenzen van het Oversticht, het Nedersticht en het graafschap Bentheim. De Stichtse grenzen, gebaseerd op de Bosatlas van de geschiedenis van Nederland, geven de situatie in de veertiende eeuw weer. De bisschoppelijke kastelen Diepenheim, Bentheim, Ter Horst, Ter Eem, Stoutenburg, Abcoude en Duurstede bestonden overigens al voordat ze in bisschoppelijke handen kwamen. Van de andere kastelen was de bisschop de opdrachtgever. Zoals hieronder wordt besproken is kasteel De Haar, hier niet weergeven, zeer waarschijnlijk ook in opdracht van de bisschop gebouwd.
Wanneer we naar het Nedersticht kijken, valt op dat daarbinnen verhoudingsgewijs meer kastelen hebben gelegen dan in het Oversticht.6 Binnen de grenzen van de provincie Utrecht lagen vóór 1450 waarschijnlijk ten minste 133 kastelen waarvan we de locatie nu nog kennen.7 De meeste zijn gebouwd in opdracht van leenmannen, hoewel de bisschop zelf ook kastelen bezat en de graaf van Holland in de Utrechts-Hollandse grensstreek tevens burchten liet optrekken. Daarnaast hebben enkele proosten kastelen gebouwd evenals de stad Utrecht. Kastelen van partijen zijn daarentegen niet bekend in het Nedersticht.
Het spreidingspatroon van de Nederstichtse kastelen (figuur 6.2) vertoont overeenkomsten met die van het Oversticht: waterlopen en de flanken van de Utrechtse heuvelrug waren populaire vestigingslocaties. We zien tevens dat bepaalde landschapstypen minder in trek zijn geweest, zoals de hoger gelegen delen van de Utrechtse heuvelrug en sommige ontginningsgebieden die Vos heeft aangegeven als veengebied. Het landschap dat Vos aanduidt als ingedijkt getijdengebied en rivieroverstromingsvlakten telt de meeste burchten: daar liggen ze overigens niet allemaal langs een natuurlijke waterloop, maar ook in ontginningsgebieden zoals die van Langbroek en Jutphaas.8
6 Het Oversticht was een aanzienlijk stuk groter dan het Nedersticht.
7 Zie https://www.kastelen.nl/start-kastelenlexicon-nederland.php, geraadpleegd op 5 juni 2020.
8 Renaud et al. 1995: 17-18.
388