Page 24 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

Hoofdstuk 1
Liddiard heeft ook kastelen vanuit een landschappelijk perspectief bestudeerd, waarbij hij vooral zich afvroeg of en in hoeverre het landschap rondom kastelen nu volgens een vooropgezet ‘masterplan’ werd ontworpen, bijvoorbeeld als recreatief park voor de kasteelbewoners. Het kan namelijk goed zijn dat dit omringende landschap een optelsom was van ontwikkelingen in geheel verschillende perioden. Door gebrek aan nauwkeurige dateringen voor veel elementen en structuren in het landschap blijft dit een discussiepunt.39 Net als Johnson pleit Liddiard voor meer theoretische studies naar kastelen, waarbij het verzamelen van historische, architectonische en archeologische gegevens zou helpen om een meervoudig perspectief te schetsen van de rol en betekenis van burchten in het middeleeuwse landschap en de middeleeuwse samenleving.40
In 2004 publiceerden de archeologen Oliver Creighton en Robert Higham het artikel Castle studies and the ‘landscape’ agenda waarin zij opnieuw de potentie van de landschapsbenadering benadrukken voor het toekomstige onderzoek.41 In zijn boek Castle studies and the European medieval landscape: traditions, trends and future research directions (2009) breidt Creighton zijn blikveld uit tot andere delen van Europa.42 Aan de hand van diverse Europese voorbeelden stelt hij vast dat vrijwel alle studies tot dusverre een sterk lokaal, regionaal of nationaal karakter hebben en dat er een groot gebrek is aan een meer overkoepelend Europees perspectief. Volgens Creighton zou toekomstig landschapsonderzoek zich meer moeten richten op de zogenoemde designed castle landscapes, dat wil zeggen op het geheel van doelgerichte aanpassingen door de kasteelheer van het landschap rondom het kasteel. Als mogelijke onderzoeksthema’s noemt hij onder meer: de visuele relaties tussen de kasteelgebouwen en hun omgeving (belangrijk voor de bevestiging van de status van de kasteelheer richting bezoekers en ondergeschikten), landschapsbeschrijvingen van kastelen in literaire bronnen uit de middeleeuwen, de rol van water in het kastelenlandschap, als ook de ecologische en landschappelijke impact van de kasteelheer.
Samengevat zien we dat het Engelse kastelenonderzoek zich heeft ontwikkeld vanuit een sterk objectgericht en militaire onderzoekstraditie naar een veelzijdige aanpak waarin sociale en landschappelijke factoren als verklaring voor kasteelontwikkeling worden aangedragen. Meerdere onderzoekers pleiten voor een uitbreiding van een dergelijke aanpak en geven daar ook aanzetten voor. Tot op heden is een dergelijk theoretisch en methodologisch kader nog niet gepubliceerd.
Ierland
De archeoloog Kieran O’Conor concludeert in zijn recente historiografisch overzicht voor Ierland uit 2008 dat het kastelenonderzoek aldaar pas laat op gang is gekomen.43 Op één handboek uit 1941 na werden pas in 1997 en 1999 voor het eerst overzichtsstudies gepubliceerd over Ierse kastelen.44 Deze geringe interesse heeft volgens hem vooral te maken met de Ierse beeldvorming over kastelen als symbolen van de Engelse overheersing. Ierse archeologen hielden zich liever bezig met de vroegmiddeleeuwse of prehistorische periode. Baanbrekende Ierse kastelenstudies ontbreken daarom vooralsnog. Het kastelenonderzoek dat tegenwoordig wordt uitgevoerd in Ierland is sterk beïnvloed door de Engelse theorie- en methodologievorming. O'Conor acht het van groot belang dat in eerste instantie de Ierse kastelen zorgvuldig worden geïnventariseerd zodat er een goede basis ontstaat voor verder onderzoek.
Schotland
De Schotse archeoloog Richard Oram meent in zijn artikel over de ontwikkeling van het kasteelonderzoek in Schotland dat al in de achttiende eeuw interesse bij de Engelse hogere
39 Liddiard 2005: 119-121.
40 Liddiard 2005: 151.
41 Creighton & Higham 2004: 15.
42 Creighton 2009.
43 O’Conor 2008.
44 Leask 1941; McNeill 1997; Sweetman 2000.
22