Page 194 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

Hoofdstuk 3
koopliedenfamilie de Gelkingen en de prefectenpartij het oudste voorbeeld van zo’n conflict. In 1295 is de tweede vermelding van een dergelijke strijd.306 Zwolse burgers en enkele edelen belegerden toen kasteel Voorst. Ook kennen we uit de veertiende eeuw diverse bronnen waaruit blijkt dat Groninger burgers actief de kastelen rondom de stad probeerden te slopen door deze te belegeren of aan te kopen.307 Helaas zijn er voor deze steden veel minder bronnen beschikbaar dan voor de stad Deventer. We mogen dus niet uitsluiten dat de strijd tussen burgers en de adel al langer gaande was en dat de steden nog meer kastelen hebben belegerd of aangekocht en ze vervolgens hebben geslecht.
Overigens bewoog de strijd tussen de steden en de adel zich niet altijd binnen de landsgrenzen. Zo beloofde bisschop Arnold van Horn aan de schepenen, raad en gemeente van Kampen in 1373 dat Elburg en Puttenstein zonder dralen zouden worden veroverd en verwoest.308 In datzelfde jaar werd ook het huis van Simon van Solms genaamd Ootmars, gelegen ten zuidwesten van Deventer aan de Gelderse kant van de IJssel, door Deventenaren in brand gestoken.309 Doornink heeft er voorts op gewezen dat de Gelderse kastelen Netelenhorst (1358 en 1360) en Duistervoorde (1374) tevens door Deventenaren werden belegerd.310 Ook de stad Groningen belegerde kastelen buiten Overstichtse grenzen, want rond 1400 verwoestten Groninger burgers in de Ommelanden het huis van de familie Onsta.311
Daarbij hield de rol van de steden niet op, want vanaf ongeveer 1350 begonnen zij ook zelf verdedigingswerken in de vorm van landweren en versterkingen in de landweren buiten de stadsmuren te bouwen. Het voornaamste doel van deze verdedigingswerken was om de steden en het handelsverkeer te beschermen. We zijn, vanwege de kameraarsrekeningen, ten aanzien van deze fortificaties het best geïnformeerd over de stad Deventer.312 De Deventenaren bouwden verschillende landweren en lieten in de passages door de landweren koertorens en grote fortificaties aanleggen. Het is goed mogelijk dat ook de andere Overstichtse hoofdsteden dit deden, maar van deze steden zijn minder historische bronnen bewaard gebleven dan voor de stad Deventer. Een Zwolse kameraar heeft in ieder geval vermeld dat Zwolse burgers de landweer bij de Slingeborg hebben gegraven.313 Aangezien de Sallandse steden nauw samenwerkten met de bisschop zal de aanleg van de verdedigingswerken geen schending geweest zijn van het kasteelbouwregaal
Terreinen met onbekende bouwheer
Onder de door ons geïnventariseerde (mogelijke) kastelen bevinden zich sites waarvan de bouwheer en/of eigenaar onbekend zijn. Door gericht archeologisch onderzoek te doen naar dit soort terreinen is het mogelijk deze toch binnen de politieke context van het Oversticht te plaatsen. Een mooi voorbeeld daarvan is de Klinkenberg, een mottekasteel dat slechts kort is gebruikt en waarschijnlijk door geweld is verwoest. Aangezien archeologisch onderzoek nauwkeurige dateringen heeft opgeleverd over de bouw en gebruiksduur kunnen we de burcht plaatsen binnen de periode van de Drentse partijstrijd. Het zou dan, net zoals Mitspete/ Nutspete en Glimmen-I een door een partij gebouwde versterking geweest kunnen zijn die was opgetrokken gedurende een conflictsituatie. De Klinkenberg lag vlakbij de doorgaande landroute die vanaf Coevorden in noordwestelijke richting langs de noordrand van het toen nog onontgonnen Hoogeveen voerde en van daaruit in de richting van Pesse, Havelte en Steenwijk.314
Langetermijnontwikkeling van niet-bisschoppelijke kastelenbouw
Op basis van de voorgaande paragrafen kunnen we concluderen dat er een duidelijk verband bestaat tussen de bouwheer, de toename van het aantal kastelen en de feitelijke machtspositie
306 OSU V nr. 2719.
307 Zie ‘Cortinghuis’, ‘Vrydemahuis’, ‘Veste up der were’en ‘Selwerd’ in de catalogus.
308 GAK collectorium blz. 2.
309 De Hullu 1897: 85.
310 Doornink 1938: 256-258.
311 Van den Hombergh 2012: 37.
312 Zie Brokamp 2013 voor een uitvoerige reconstructie van de verdedigingswerken rondom Deventer. 313 Elte en Berkenvelder 1976: 51, 62.
314 Kaart van Drenthe Cornelis Pijnacker 1634.
192