Page 132 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

130
Hoofdstuk 2
Figuur 2.28: Fragment van de kaart van Nicolaas Ten Have uit 1648 met daarop de weg tussen het Sallandse Den Ham via de stuwwalkop van Daerle naar Almelo. Deze weg is op het initiatief van bisschop Frederik van Blankenheim en Egbert van Almelo in 1405 of kort daarna aangelegd.
De relaties tussen wegen en kastelen in het Oversticht
Wanneer we de precieze ligging van de door ons gelokaliseerde kasteelterreinen (n=107) ten opzichte van het door ons gereconstrueerde routenetwerk analyseren, dan zien we dat ruim tweederde van de kastelen (n=70) binnen 500 m langs een doorgaande interregionale route ligt. Dat is een statistisch significant verband dat ongetwijfeld ook een doelbewuste motivatie van de bouwheren aantoont. Toch was voor een derde van de kastelen (n=37) niet zo’n duidelijk verband waarneembaar, aangezien ze verder dan 500 m van het gereconstrueerde doorgaande routenetwerk aflagen. Voor 27 kasteelterreinen konden we de locatie niet meer vaststellen.
Tussen de terreinen die aan routes liggen is een tweedeling waarneembaar. Verschillende terreinen liggen namelijk niet alleen langs een weg, maar tevens op een flessenhalslocatie in het landschap. Zo’n flessenhalslocatie kan een passage door een moeras of beekdal zijn en/of een afgesloten deel in een landweer. Een dijk kan ook als flessenhals fungeren, omdat delen van het middeleeuwse rivierklei- en getijdenlandschap in de winter slecht toegankelijk waren vanwege wateroverlast. Alleen ter plekke van de flessenhalslocatie kan de reis worden voortgezet door bijvoorbeeld een voorde of brug over te steken. Op zo’n plek is de weg dus gefixeerd en kan men niet gemakkelijk een alternatieve route kiezen. We zien dit terugkomen bij de terreinen Waterburcht, Ter Hansouwe, Coevorden, Echten, Mensinge, Borgbarchien, Bolwerk bij Noordlaren, Venebrugge, Borgbeuningen, Goor, Diepenheim-II, Scherpenzeel, Singraven, Twickel, Weleveld, Arkelstein, Boxbergen, Buckhorst, Gramsbergen, Waardenborg, Koerhuis, Yperenberg, Bolwerk bij Deventer, Swormertoren en Ter Molen. Ook de locaties van de kastelen Vollenhove, Kuinre-I en -II en mogelijk ook Blankenham waren