Page 105 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout
P. 105
stonden op een lage heuvel die werd omringd door een palissade en een gracht.163 Uit Duits onderzoek in de omgeving van Lübeck is echter gebleken dat men de naam bergvrede
ook gebruikte in de veertiende, vijftiende en zestiende eeuw voor alleenstaande torens op
lage, vaak opgeworpen heuvels van veelal hout en vakwerk of soms baksteen die werden
omringd door een gracht. Veelal was de onderste bouwlaag een stenen sokkel waarna de
verdere verdiepingen van vakwerk werden gebouwd (figuur 2.17). Hoewel de lage adel aanvankelijk deze torens liet optrekken, werden de bergvredes gaandeweg de vijftiende
eeuw steeds vaker gebruikt als lusthuizen voor burgers of vooraanstaande geestelijken. 2 Qua vorm lijken deze bergvredes nog steeds op de torens die in de volle middeleeuwen
werden gebouwd.164 Bij Grimberg zijn waarschijnlijk de restanten van zo’n bergvrede teruggevonden. De hoektorens van het rond 1400 gebouwde kasteel Coevorden worden in historische bronnen ook bergvredes genoemd, maar Janssen heeft aannemelijk gemaakt dat deze bergvredes hoektorens waren van een vierkant kasteel en dus niet solitair stonden.165 Wellicht dat de tijdens archeologisch onderzoek aangetroffen baksteenfundering van één van deze bergvredes diende als sokkel voor een toren die verder was opgebouwd uit hout en vakwerk. De naam bergvrede verwees in dit geval mogelijk naar de gebruikte bouwtechniek.
Figuur 2.17: Schematische weergave van een bergvrede aan de hand van een vijftiende-eeuws voorbeeld uit de omgeving van Lübeck. De bergvrede stond op een verhoogd plateau dat werd omringd door een palissade. De toren zelf stond op een sokkel van steen en is daarna verder in vakwerk uitgevoerd. Waarschijnlijk was de hoofdburcht van veel kleinere kastelen zo opgebouwd. Zie ook Scheftel (2012, 211).
Op de torens van Coevorden en Rechteren na hebben alle voornoemde Overstichtse torens, waarvan de vorm bekend is, een vierkante of rechthoekige plattegrond. Of het om torens of zaaltorens ging, valt niet vast te stellen. Om van een zaaltoren te spreken moet namelijk
163 Scheftel 2012: 209.
164 Scheftel 2012.
165 Janssen 2009: 109-111.
Het fysieke territoriale landschap
103
