Page 104 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

Hoofdstuk 2
(5) Hoofdburchten bestaande uit een (zaal)toren – Uit verschillende geschreven bronnen blijkt dat de hoofdburcht van diverse Overstichtse kastelen bestond uit in ieder geval een toren, namelijk Buckhorst, Lage, Voorst-I, Voorst-II en Steenwijk, hoewel het daarbij wel de vraag, is door gebrek aan fysieke overblijfselen, of deze torens niet deel uitmaakten van een omvangrijkere hoofdburcht.160 Zo zouden we in de restanten van een natuurstenen gebouw binnen de ringwal van de Hunenborg ook mogelijk een toren kunnen zien, hoewel met de huidige stand van kennis niet valt vast te stellen hoeveel verdiepingen dit gebouw dan heeft gehad. Uit archeologisch onderzoek is tevens duidelijk geworden dat op de terreinen Zernike en de Gronenburg stevige funderingen van een mogelijke toren aanwezig waren.161 Deze twee opgravingen leverden ook het oudste bewijs dat de vermeende toren op een iets opgehoogd woonplatform heeft gestaan zonder dat op het kasteeleiland ruimte was voor andere gebouwen.
Figuur 2.16: Tekening van binnenplein van kasteel Vollenhove met daarop de mogelijk twaalfde-eeuwse toren. Deze was een belangrijk onderdeel van de hoofdburcht van het kasteel. Tekening van Cornelis Pronk uit 1730, naar eerdere tekening van Abraham de Haen.
Gedurende de veertiende en vijftiende eeuw bleef de toren onderdeel van de hoofdburcht. Bij archeologisch onderzoek naar Elba, Selwerd, Olidam en Hengelo zijn tevens aanwijzingen gevonden voor torenfunderingen die solitair op een eiland stonden. De fundamenten van de ronde toren van kasteel Rechteren stammen waarschijnlijk ook uit de veertiende eeuw. Op kasteel Goor en de Waardenborg zouden zogenoemde bergvreden hebben gestaan. In de vijftiende eeuw -en misschien al wel eerder- zijn ook vermeldingen van bergvreden bekend te Almelo, Batinge, Blankenham, Grimberg, Slingeborg en Venebrugge.
Maar wat bedoelde men nu in middeleeuwse teksten met het woord bergvrede? De naam bergvrede refereert in de context van voornoemde voorbeelden waarschijnlijk aan een houten skelet van een toren op een vaste staanplaats.162 Duitse onderzoekers noemen de torens op mottekastelen van de lage adel ook bergvredes. Dit soort torens komen in het Duitstalige gebied sinds de tiende eeuw voor. Ze waren opgebouwd uit hout en aarde en
160 Zie voor deze kastelen de catalogus. 161 Spiekhout 2013: 118-129.
162 Haslinghuis & Janse 1997: 70.
102