Page 45 - POLITIEK OF MANAGEMENT?

VIER PERSPECTIEVEN OP OPENBAAR BESTUUR
2.2.1 Opkomst van het bedrijfsmatig denken in het openbaar bestuur
Een bedrijfsmatige benadering bij de organisatie van overheidsdiensten gaat
terug tot de 19e eeuw (Fry, 1989; Rosenbloom, Kravchuk & Clerkin, 2009). Bestuurskunde (public administration), met pioniers als Wilson (1856 – 1924) en
Weber (1864 – 1920), en ‘scientific management’, met pioniers als Taylor (1856 –
1915) komen ongeveer parallel op en hebben aanzienlijke raakvlakken (Waldo, 2 1984). Taylor paste zijn principes in de eerste plaats toe op de organisatie
van industriële bedrijfsprocessen, maar zag ook mogelijkheden voor andere terreinen, waaronder het openbaar bestuur (Spicer, 2010; Taylor, 1998/1911). De bedrijfsmatige kijk op het openbaar bestuur ligt dicht bij het ideaal van een rationele zo niet wetenschappelijke benadering daarvan. Zo meende de negentiende-eeuwse Franse filosoof Henri de Saint-Simon (1760 – 1825) dat een wetenschappelijke benadering van politieke vraagstukken de oplossing zou zijn voor de beperkingen van politiek gebaseerd op het enge blikveld van individuen (Spicer, 2010).
Woodrow Wilson schreef in 1887: “This is why there should be a science of administration which shall seek to straighten the paths of government, to make its business less unbusinesslike, to strengthen and purify its organization, and to crown its duties with dutifulness” (1887, p. 201). Wilson gebruikt het woord ‘business’ regelmatig, maar meestal in de betekenis van ‘taak’ of ‘aandachtsveld’. In dit citaat bedoelt hij met ‘unbusinesslike’ echter wel zoiets als ‘onzakelijk’, waarmee hij suggereert dat het uitvoerend apparaat van het overheidsbestuur meer bedrijfsmatig in de zin van zakelijk en professioneel moet werken. Wilson zet daarmee het politieke perspectief niet overboord, maar bepleit vooral een scheiding tussen het politieke domein van het bestuur en het bureaucratische, bedrijfsmatige domein van de ambtelijke organisatie: “The field of administration is a field of business. It is re- moved from the hurry and strife of politics” (1887, p. 209).
Deze benadering heeft bijgedragen aan professionalisering van overheidsdiensten en een duidelijker afbakening tussen het politieke en het ambtelijke domein. Deze roep om afbakening was een reactie op de in-efficiency en corruptie voortkomend uit politieke benoemingen binnen het ambtelijk apparaat. Deze traditionele vorm van bedrijfsmatige benadering hangt samen met de opkomst van de bureaucratie, zoals deze door de socioloog Weber (1966/1919) werd getypeerd. Weber vergelijkt de overheid met een bedrijf: “Ein ‘Betrieb’ ist der moderne Staat, gesellschaftwissenschaftlich angesehen, eben
43