Page 85 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

Aanleg en gebruiksduur
Voordat we de diverse eigenschappen van de kasteelterreinen nader onder de loep nemen, is het van belang een overzicht te krijgen van de datering, dat wil zeggen van het moment van aanleg, de periode van gebruik en het moment van buiten gebruik raken van de onderzochte kastelen. Deze data zijn van groot belang voor de latere analyses van de chronologische ontwikkeling van locatiekeuze, verschijningsvorm, eigenaar en functies van de Overstichtse kastelen.
Aanleg 2 De scherpste dateringen betreffende aanleg en gebruiksduur zijn verkregen op basis van archeologisch onderzoek. Bouwhistorisch onderzoek kon tevens inzicht opleveren over de gebruiksduur, maar daarbij is het de vraag of de nog bestaande gebouwen ook de oudste
fase vertegenwoordigen. Soms konden terreinen worden gedateerd aan de hand van geschreven bronnen als daarin vermeld staat wanneer een kasteel is gebouwd of wanneer het versterkingsrecht werd verleend. In totaal konden we voor 41 kastelen aan de hand van deze verschillende bronnen vaststellen wanneer ze zijn gebouwd.
Als we de bouwdatum van de kastelen met een bekende begindatering uitzetten in intervallen van vijftig jaar, valt op dat één site vóór 1100 is gebouwd, namelijk de Hunenborg bij Volthe in Twente (grafiek 2.1). Voor de periode 1100 en 1150 kan vooralsnog geen kastelenbouw worden aangetoond, maar tussen 1150 en 1200 zijn de kastelen Diepenheim-II, Kuinre-I, Vollenhove en Zernike verrezen. Tussen 1200 en 1250 zijn dan de kastelen Glimmen-I, Hardenberg-I, de Klinkenberg en Mitspete tot stand gekomen. Voorst-III is aangelegd tussen 1250 en 1300. In de daaropvolgende vijftig jaar nam de kastelenbouw sterk toe, want toen werden Arkelstein, Dorth, Elba, Gramsbergen, de Hondeborg, Rechteren en Stellingwerf opgetrokken. Deze stijging zette zich door tussen 1350 en 1400 met de bouw van tien dateerbare kastelen, te weten Eerde, Hardenberg-II, Hulsvoorde, Kuinre-II, Westenrode, Haersolte, Mastenbroek- Ludiken, Mastenbroek-Bertold, Blokhuis Saterslo, Lambert Rethering, Waardenborg, Werkeren en Wezenberg. In de laatst door ons onderscheiden periode zijn verder nog Ammerckehorn, Blankeweer, Blankevoorde, het Bolwerk bij Deventer, Den Doorn, Eelde, Olidam, Peize-II, Singraven en de Swormertoren gebouwd tussen 1400 en 1450.
Grafiek 2.1: Overzicht van de bouwdatum van 40 dateerbare middeleeuwse kastelen in het Oversticht, ingedeeld in intervallen van 50 jaar. Van de overige 94 bekende kasteelterreinen in deze regio is niet precies bekend wanneer ze zijn gebouwd.
Het fysieke territoriale landschap
14
12 13 10
8 67
10
4 2 0
44
11
vóór1150 1150-1200 1200-1250 1250-1300 1300-1350 1350-1400 1400-1450
83