Page 86 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

Hoofdstuk 2
Bovengenoemde waarnemingen hebben betrekking op slechts 40 van de 134 terreinen. We hebben ook de andere terreinen proberen te dateren door daarvan de terminus ante quem, dat wil zeggen het moment waarop we voor het eerst een kasteel in de bronnen konden aantonen, te bepalen (tabel 2.2.). Veelal is het terminus ante quem gebaseerd op de eerste historische vermelding, hoewel het ook op bouwhistorische of archeologische bronnen gebaseerd kan zijn. Het is duidelijk dat gezien de beperkte bronnensituatie uit een dergelijke benadering geen zwaarwegende conclusies getrokken mogen worden. De kans is immers reëel dat diverse kastelen veel ouder zijn dan de datum waarop ze voor het eerst voorkomen in de bronnen. De grafiek levert dus vrijwel zeker een 'te jong’ beeld op. Desondanks achten we het van nut deze analyse toch te maken, omdat hiermee ook een eerste idee kan worden gevormd over alle tot dusverre nog niet nauwkeurig gedateerde kastelen. Om een indruk te krijgen van de betrouwbaarheid hebben we vervolgens de resultaten van de terminus ante quem analyse vergeleken met de 40 kastelen waarvan de bouwdatum wel bekend is (tabel 2.2).
Vooral bij de mogelijke stamkastelen van de adel blijkt het lastig de bouwdatum vast te stellen, vanwege het gebrek aan adequate historische bronnen. Vaak kon het bestaan van adellijke families al sinds de volle middeleeuwen worden aangetoond, maar van hun huizen pas in de vijftiende eeuw. Veelal noemde een edelman zich naar zijn belangrijkste bezit, wat zou betekenen dat de eerste vermelding van een lid van een bepaalde adellijke familie ook het bewijs is voor een adellijke residentie op die plek.124 Dit gebruik kwam in zwang vanaf de twaalfde eeuw.125 Kasteel Almelo zou bijvoorbeeld al in 1157 kunnen hebben bestaan omdat er toen al een familie Van Almelo bestond, terwijl het kasteel zelf pas in 1272 voor het eerst wordt genoemd. Wanneer een site als Almelo ‘verkasteeld’ is, en in wat voor soort huis de familie dan vóór die tijd heeft gewoond, valt aan de hand van de huidige kennis niet te bepalen. Overigens komt het vanaf de veertiende eeuw ook voor dat een kasteel werd vernoemd naar de eigenaar. Zo kreeg bijvoorbeeld het kasteel Ter Molen op den duur de naam Schulenborg, aangezien de eigenaar Van Schulenborg heette.
naam kasteelterrein
Almelo
Ammerckehoern
Ansen
Arkelstein
Batinge
Beerse
Bentheim
Bevervoorde
Blankenborg (Haaksbergen) Blankenham Blankenvoorde Blankenweer
Bolwerk Deventer
Bolwerk Noordlaren
Borg Brammelo Borgbarchien Borgbeuningen
Borggreve
Boxbergen
Bredenhorst
Buckhorst
124 Gietman 2013: 40. 125 Noomen 2009: 28.
terminus ante quem site 1272
1405
1196
1347
1492
1476
1143
1505
1377
1418
1405
1400 1421/1422 ?
?
?
1613
circa 1320 1416 1379 1213
terminus ante quem familie 1157
n.v.t.
1196
n.v.t.
n.v.t. 1381 n.v.t. 1230 n.v.t.
n.v.t.
n.v.t.
n.v.t.
n.v.t.
n.v.t.
n.v.t.
n.v.t. 1207
circa 1320 n.v.t.
n.v.t. 1133
84