Page 374 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

372
Hoofdstuk 5
Na de herovering van Goor had de bisschop grootse plannen met deze plek, want in 1263 verkreeg Goor van hem stadsrechten. Deze nieuwe juridische status van de nederzetting resulteerde ook in grote veranderingen in het fysieke landschap, want de bisschop liet een geheel nieuwe planmatige stad aanleggen, Het Schild. Waarschijnlijk is toen ook de hof Goor verplaatst binnen de grachten van deze nieuwe stichting. Het landschap werd voor de aanleg van deze stad ingrijpend aangepast. De bisschop liet een paraboolduin vergraven om ter plekke een kunstmatig woonplatform te creëren om daarop de planmatige stad aan te leggen. In de stad waren rechtspraak, markt en de hoffunctie geconcentreerd.
Door de aanleg van Het Schild bestond dit nieuwe Goor uit twee delen: in het westelijke gedeelte lag de eigenlijke stad en in het oosten het bisschoppelijke kasteel. De samenstelling van de bevolking van deze kasteelstad werd deels bepaald door de aanwezigheid van de burcht. Behalve burgers woonden er in 1313 namelijk de meeste borgmannen van kasteel Goor in borgmanshuizen op het kasteel of Het Schild. Als beschermers van het bisschoppelijke kasteel werden zij namelijk geacht om dicht bij de burcht te wonen. In de tweede helft van de veertiende eeuw mochten deze borgmannen ook verder weg wonen, namelijk binnen de klokkenslag van Goor. Zo konden de borgmannen in tijden van oorlog direct het kasteel beschermen. Net als de Diepenheimse borgmannen beschikten ook de Goorse borgmannen over borglenen om in hun onderhoud te voorzien. Deze lenen bestonden uit boerderijen of een tiende uit de inkomsten daarvan. De lenen lagen verspreid over Twente.
In de bloeiperiode van het borgmanneninstituut heeft kasteel Goor ook in uiterlijk een belangrijke verandering ondergaan. Bisschop Gwijde van Avesnes liet namelijk tijdens zijn episcopaat een nieuw kasteel Goor bouwen. Deze herbouw had waarschijnlijk te maken met de verwoesting van de burcht door de burgers van Groenlo. Tot 1311 bezat de bisschop in Goor een huis, kapel en een bergvrede, maar dit bezit werd door de Groenlose burgers verbrand. Aangezien bisschop Gwijde in 1317 is overleden, moeten we de bouw van dit nieuwe kasteel Goor tussen 1311 en 1317 plaatsen.
De bisschoppelijke bemoeienis reikte echter verder dan de aanleg van Het Schild. De bisschop vond namelijk de bereikbaarheid van Goor erg belangrijk. We hebben reeds gezien dat de toegankelijkheid van de dekzandeilanden lang niet altijd optimaal was, vooral niet ter hoogte van het drassige gebied bij de stuwwal. Om toch in alle jaargetijden Goor te bereiken is daarom een verhoogde weg aangelegd, de zogenoemde Bandijk, die de moerassen bij de stuwwal overbrugde. Wanneer dit precies is gebeurd, is niet overgeleverd. Deze weg was zo belangrijk dat door bisschop Johan van Virneborg werd vastgelegd dat de Bandijk door bijna alle Twentse marken moest worden onderhouden zodat de bisschop, vergezeld door twee ruiters aan zijn zijde, ook in natte tijden Goor kon bereiken.
Goor functioneerde als gerechtelijk bestuurscentrum van Twente in de veertiende eeuw. Misschien dat deze juridische taak ook al eerder vanuit kasteel Goor werd vervuld, maar daarover zijn geen bronnen bekend. Het kasteel vervulde tevens een administratieve functie, aangezien er enkele oorkonden zijn uitgevaardigd.
Fase 4 – 1331->1450: De aankoop van de heerlijkheid Diepenheim door de bisschop en de bouw van kastelen door de lage adel in Zuidwest-Twente
De koop van de heerlijkheid Dale-Diepenheim in 1331 door bisschop Jan van Diest had grote gevolgen voor het Zuidwest-Twentse kastelenlandschap. Kasteel Diepenheim was nu één van de bisschoppelijke ambtskastelen geworden die werden bestuurd door een bisschoppelijke ambtenaar die zijn ambt niet erfelijk bekleedde. Door de aankoop van de heerlijkheid was bovendien de grens van het Oversticht opgeschoven in zuidelijke richting, waardoor de territoriale verhoudingen veranderden.
De verschuiving van de functie van kasteel Diepenheim van een stamkasteel naar een bisschoppelijk kasteel had veel gevolgen voor het Zuidwest-Twentse landschap. Het eerste gevolg had betrekking op kasteel Goor. Vanaf circa 1380 voerden de bisschop en de Sallandse hoofdsteden een politiek waarbij zij de grenzen van het Oversticht helemaal