Page 109 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

de verbouw van kasteel Diepenheim tussen 1436 en 1436 blijkt dat de bouwers hout uit de omgeving gebruikten.186
(5) Zwerfkeien – Zwerfkeien werden zowel voor de fundering als voor de vulling in een
vulmuur gebruikt. Het gebruik van zwerfkeien als fundering is aangetroffen bij de opgraving
naar kasteel Olidam, waaruit bleek dat het gebouw op het burchteiland was gefundeerd op
stiepen (grote zwerfkeien).187 Bij de opgraving naar Borchbarchien vonden archeologen kleine veldkeien die mogelijk als bouwmateriaal zijn gebruikt.188 Hulshoff vond tijdens de opgraving 2 naar Grimberg nog een funderingssleuf gevuld met zowel grote als kleine veldkeien.189 Op de Hunenborg en de Schulenborg zijn ook keien als fundering gebruikt.190 Tijdens de opgraving
naar Voorst-III zijn tevens de restanten van een keifundering waargenomen.191 Een vulmuur waarbij de bouwers zwerfkeien als vulling hebben gebruikt kon alleen voor de Hunenborg worden aangetoond.192
Over de herkomst van de zwerfkeien is weinig te zeggen. Het is aannemelijk dat de kastelenbouwers de keien verzamelden op plekken waar keileem aan het oppervlakte lag. Dit soort plekken zijn door het hele Oversticht te vinden.
(6) IJzeroer – Net als zwerfkeien konden ook ijzeroerblokken lokaal worden gewonnen. Dit harde sediment ontstaat in moerassen doordat ijzeroxide is neergeslagen en is samengekit met zand.193 We zien het gebruik van het sediment ijzeroer terug bij één kasteel, namelijk Coevorden. De bouwers hebben blokken ijzeroer gebruikt in de fundering van de Sallandse toren.194
(6) Baumberger steen – De geelgroene Baumberger steen is een fijne zandige kalksteen die werd gewonnen in het Munsterland in de omgeving van Billerbeck.195 Deze steensoort kon alleen worden aangetoond voor kasteel Diepenheim. Het was namelijk de bedoeling dat voor de bouwactiviteiten tussen 1436 en 1438 de goten en de wangen van de schouwen werden gemaakt van dit natuursteentype.196
(7) Secundair gebruik bouwmateriaal – In de middeleeuwen waren stenen duurzame producten. Daarom werden tuf-, zand- en bakstenen hergebruikt voor zowel de bouw van nieuwe kastelen als voor andere doeleinden. Dat zien we bijvoorbeeld bij de oudste fase uit het huis Ter Hansouwe. De bouwers hebben hiervoor uitsluitend secundair gebruikte middeleeuwse baksteen benut. Het is in zo’n geval niet mogelijk om op basis van de bakstenen vast te stellen uit welke tijd de bouwfase dateert en of de stenen afkomstig zijn van een oudere fase van het kasteel dan wel van elders zijn aangevoerd.197 Kastelenbouwers gebruikten overigens niet alleen complete bouwmaterialen opnieuw, maar ook puin om bijvoorbeeld een stevige grondverbetering voor een fundering te creëren. Deze techniek is onder andere toegepast bij Elba.198 Hout kon ook worden hergebruikt, zo blijkt uit de reeds aangehaalde passage uit de Narracio waarin gesproken wordt over de vervaardiging van poortdeuren van Hardenberg-I uit oud hout van de Schulenborg.199
186 Benders & Bloemink 1996: 16. 187 Hulshoff 1966: 99-100.
188 Van Doesburg 2002: 181.
189 Hulshoff 1970: 321.
190 Eshuis 1950.
191 Verlinde 1983: 20.
192 Zie hoofdstuk 4.
193 Haslinghuis & Janse 1997: 231. 194 Zie Coevorden in de catalogus. 195 Haslinghuis & Janse 1997: 62. 196 Benders & Bloemink 1996: 14. 197 Battjes & Ladrak 2010: 36, 106. 198 Kortekaas 1994: 11-12.
199 Van Rij 1989: 66-67.
Het fysieke territoriale landschap
107