Page 89 - kennis en praktijk in de gehandicaptenzorg

Om om te kunnen gaan met complexiteit, moet het denken van mensen erop gericht zijn met onzekerheid om te gaan en niet - zoals we veelal gewoon zijn - om onzeker- heid uit te sluiten. Mensen kunnen kennis gebruiken om verschillende mogelijkheden te onderzoeken om met een probleem of situatie om te gaan. Daarnaast moeten zij echter ook rekening houden met mogelijkheden en bedreigingen in hun omgeving, die niet op voorhand zijn te voorspellen. Complex denken betekent volgens Morin dat mensen niet moeten vertrouwen op de zekerheid die kennis hun geeft, maar op de zekerheid dat zich onverwachte ontwikkelingen kunnen voordoen. Behalve dat deze onverwachte ontwikkelingen iemands plannen kunnen doorkruisen, bieden ze echter ook nieuwe mogelijkheden om met een probleem of situatie om te gaan.
Complex thought doesn't in itself resolve problems, but it constitutes an aid to a strategy that can resolve them. It says to us "help yourself, and complex thought will help you." What com- plex thought can do is to give everyone a momento, a reminder, that says, "Don't forget that reality is changing, don't forget that something new can (and will) spring up". (Morin, 2008 p. 57)
Gegeneraliseerde complexiteit vraagt tevens een andere benadering van rationaliteit.
Volgens Morin zijn we gewoon om rationaliteit op te vatten als het creëren van een
coherent kennissysteem. Alles van de werkelijkheid dat in tegenspraak is met dat sys-
teem, wordt genegeerd, vergeten of gezien als schijn. Vanuit het perspectief van gege- neraliseerde complexiteit gaat het echter bij rationaliteit niet om de werkelijkheid te
vangen in een allesomvattend logisch systeem, maar om steeds in dialoog te gaan met
dat wat zich juist niet door dat systeem laat vangen. Door wat ze weten elke keer op-
nieuw ter discussie te stellen, voorkomen mensen dat ze aan de ene kant niks gelegen 5 laten aan de werkelijkheid, maar aan de andere kant ook niet vervallen in vaste denk-
beelden. Morin (2008) noemt dit een zelfkritische rationaliteit.
True rationality is open and enters into dialogue with a reality that resists it. It shuttles in- cessantly between the logical and the empirical. It is the fruit of the considered debate of ideas and not the property of a system of ideas. (Morin & Kern, 1999 p. 129)
Onderzoek naar complexiteit wordt in de literatuur veelal onder de noemer com- plexiteitstheorie geschaard (Alhadeff-Jones, 2008; Horn, 2008). Meestal gaat het daar- bij om benaderingen gericht op het verklaren van complexiteit en ontwikkelen van modellen, wat Morin aanduidt als beperkte complexiteit. Om de gegeneraliseerde complexiteit daarvan te onderscheiden, duid ik deze in navolging van Appelo (2011) aan met complexiteitsdenken.
5.2.3 Kritisch complexiteitsdenken
Paul Cilliers (1998; 2005; 2006; 2008; 2013) werkt de gegeneraliseerde complexiteit van Morin uit in een kritische benadering van kennis, die hij kritisch complexiteitsdenken noemt. Hij plaatst complexiteit daarbij in het postmodernistisch denken, waarbij hij zich in het bijzonder baseert op Derrida en Lyotard. Het kritisch complexiteitsdenken kenmerkt zich door het belang dat wordt gehecht aan de erkenning en aandacht voor normatieve aspecten in het omgaan met complexiteit en aan de voortdurende kriti- sche reflectie die noodzakelijk is om met complexiteit om te gaan (Preiser, 2012).
91