Page 433 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout

Iconografie: Het Bolwerk bij Deventer is afgebeeld op een tussen 1550 en 1570 vervaardigde kaart (figuur 1 Bolwerk bij Deventer). We zien bij de naam Bolwerk twee gebouwen: een langgerekt gebouw op een verhoging aan de voorzijde en daarachter een torenachtig gebouw dat niet op een verhoging staat.
Geschiedenis: Deventenaren hebben het Bolwerk bij Deventer tussen 1421 en 1422 gebouwd.92 De versterking bestond uit een toren en waarschijnlijk ook uit tenminste één wal, aangezien de stad Deventer daarop in 1435 doornstruiken liet planten.93
Bolwerk bij Noordlaren
Het Bolwerk ligt ten noorden van Noordlaren langs de oostzijde van de Zuidlaarderweg. Ter plekke moest de reiziger een moeras genaamd het Besloten Veen doorkruisen om de reis te vervolgen: er is dus sprake van een natuurlijke flessenhalssituatie. Over wie, wanneer en waarom het Bolwerk is aangelegd bestaan verschillende hypothesen. Omdat er tot op heden geen gravend onderzoek is verricht, kunnen deze niet worden getest.
Geografische coördinaten: X 239.800 / Y 572.100 Provincie: Groningen
Gemeente: Haren
Toponiem: Kampsteeg
Datering: -
Oudst bekende functie: onbekend
Archeologie: Tot op heden is er geen archeologisch onderzoek verricht naar het zogenoemde
Bolwerk (zie figuur 1 Blankeweer). Het is daarom niet mogelijk dit terrein te dateren. Wel
bestaat er een uitgebreide beschrijving van het Bolwerk uit 1848 toen het reliëf nog beter
intact was.94 De restanten van de versterking bestonden destijds uit een ronde hoogte met
een binnenplein van 40 à 50 meter in diameter. Om dit binnenplein lagen meerdere wallen
en grachten. De volgorde was: wal, gracht, wal, gracht, wal met een interval om de 12 meter.
De binnenste wal lag 1,5 meter hoger dan het binnenplein en de daaropvolgende gracht
was maar liefst 3,5 meter dieper dan het binnenplein; de tweede wal had een hoogte van
2 tot 2,5 meter. De beschrijving was destijds lastig te maken, aangezien het Bolwerk stevig
was begroeid. Er lagen baksteenbrokken van 15 centimeter breed en 9 á 10 centimeter dik
op het terrein. Een reconstructie van de afmetingen op grond van een recente luchtfoto
heeft uitgewezen dat de buitendiameter van het grachtenstelsel circa 140 meter bedraagt. Morfologisch gezien vertoont het terrein overeenkomsten met Wolfsbarge.95 Uit bestudering
van het AHN2 blijkt dat het Bolwerk in een meer dan 2 kilometer lange landweer was gelegen
en dat er tenminste één wal het Bolwerk met de Zuidlaarderweg verbond.96
Bouwgeschiedenis: -
Iconografie: -
Geschiedenis: Het Bolwerk kan op basis van zijn naam niet direct worden gekoppeld aan
een historische bron. Wel zijn er door verschillende onderzoekers hypothesen opgesteld
over de oorsprong van het Bolwerk. De amateurhistoricus Overdiep ziet in het Bolwerk het C dertiende-eeuwse Drentse hoofdkwartier, castrum Mit- of Nutspete.97 Deze identificatie is gebaseerd op een reconstructie van de plundertocht van de Groningse burggraaf in Drenthe,
zoals deze globaal in de Narracio staat beschreven.98
De inmiddels gepensioneerde stadsarchivaris Van den Broek koppelt nog meer historische vermeldingen aan het Bolwerk op grond van de identificatie van het terrein als Mit- of Nutspete. Zo zou het kasteel Laar van de burggraaf van Coevorden, dat na de strafexpedities als gevolg van de Slag bij Ane in opdracht van bisschop Wilbrand van Oldenburg moest worden afgebroken, hetzelfde kasteel zijn als Mitspete. Van den Broek neemt ook aan dat Mitspete gelijk mag worden gesteld met het Bolwerk.99
Catalogus
92 Brokamp 2013: 17; stadsrekeningen Deventer IV, 298-299.
93 Brokamp 2013: 17; stadsrekeningen Deventer VI, 59-60.
94 Janssen 1848: 142-143.
95 Zie ‘Wolfsbarge’ in deze catalogus.
96 Spiekhout 2016b.
97 Overdiep 1963: 241-247.
98 Zie ‘‘Mits/Nutspete’’ in deze catalogus.
99 Van Rij 1989: 63; Van den Broek 2007: 296.
431