Page 18 - Het middeleeuwse kastelenlandschap van het Oversticht - Diana Spiekhout
P. 18
Hoofdstuk 1
1.1 Introductie
De dichter en schilder Willem J. Hofdijk publiceerde tussen 1854 en 1861 samen met de schrijver, advocaat en kamerlid Jacob van Lennep de veelgelezen en geciteerde reeks Merkwaardige Kasteelen in Nederland. Van zijn werkgever, de Raad van Alkmaar, kreeg hij zelfs een jaar onbetaald verlof om verspreid over het land vele honderden tekeningen te maken. Deze zouden later de basis vormen voor de fraaie lithografieën van deze reeks.1
In een van de delen zien we een fantasieafbeelding van zijn hand van het middeleeuwse kasteel Coevorden in Zuidoost-Drenthe (afb. 1.1), dat gerekend kan worden tot de belangrijkste burchten van het Oversticht.2 Het kasteel, voorzien van vier hoektorens die door muren met elkaar worden verbonden, staat op een verhoogd platform dat wordt omringd door een gracht. Rondom de burcht is het landschap leeg, op enkele bosschages op de voorgrond na. Zo wordt het hoog oprijzende gebouw sterk geaccentueerd. Daarnaast trekt de ridder op de voorgrond de aandacht. Zijn blik is gericht op het kasteel. Mede door het nachtelijke uur, met alleen wat maneschijn in een overigens donkere middeleeuwse wereld, wordt de indruk gewekt dat we kijken naar een scène uit een spannende ridderroman.
Figuur 1.1: W.J. Hofdijk - Het kasteel te Coeverde. Litho uit Van Lennep & Hofdijk 1855.
Deze fantasieafbeelding van Hofdijk is illustratief voor de beeldvorming over middeleeuwse kastelen tijdens de negentiende eeuw, maar ook ver daarna. Het gaat om een clichématig beeld vol ridderromantiek waarin de nadruk in sterke mate ligt op de militaire aspecten van de kasteelarchitectuur. De hoofdburcht, dat is het gedeelte van het kasteelterrein waarop het hoofdgebouw staat, wordt in deze visie gepresenteerd als het totale kasteel terwijl de voorburcht, bijgebouwen en omringende verdedigingswerken meestal buiten beschouwing blijven.
Natuurlijk is er veel veranderd sinds de publicatie van de zes delen Merkwaardige Kasteelen in Nederland, maar wanneer we de lange onderzoekstraditie van de Nederlandse kastelenkunde
1 Van Lennep & Hofdijk 1854a; 1854b; 1855; 1857; 1861a; 1861b.
2 Van Lennep & Hofdijk 1855: 44.
16
